Ryuzaburo Kaku (1926-2001)

Toen de atoombom op 8 augustus 1945 op Nagasaki viel, wist Ryuzaburo Kaku, toen een 19-jarige dienstplichtige werfarbeider die kernfysica had gestudeerd, onmiddellijk wat er was gebeurd. Tegen de bevelen in spoorde hij zijn collega's aan om drie dagen lang ondergronds te blijven om zich te beschermen tegen de fall-out en zo hun leven te redden.

Kaku klom op tot president, voorzitter en chief executive van de Japanse camera-to-copiers multinational Canon. Weinig bedrijfsleiders hebben Kaku's visie geëvenaard bij het bepleiten van een mondiale ethiek voor het bedrijfsleven in een tijdperk van globalisering. Bedrijven, zo benadrukte hij, hebben "een leidende filosofie voor de 21e eeuw" nodig. Veel van zijn overtuiging kwam voort uit zijn oorlogservaring.

Hij pleitte voor kyosei (letterlijk "symbiose") als basis voor bedrijfsverantwoordelijkheid en interpreteerde dit als "samen leven en werken voor het algemeen welzijn van de mensheid". Bedrijven, zei hij, moeten kijken naar de belangen van alle belanghebbenden - werknemers, aandeelhouders, klanten, leveranciers en de bredere gemeenschap.

Hij benadrukte echter dat grote bedrijven ook "mondiale onevenwichtigheden" moeten aanpakken - in handelsbetrekkingen, werkgelegenheid, de kloof tussen rijke en arme landen, en in "de kwaliteit van het milieu dat de huidige generatie achterlaat voor de volgende". Kaku projecteerde zijn eigen bedrijf in deze geest en verwachtte dat andere bedrijfsleiders dit voorbeeld zouden volgen.

Met Kaku aan het roer onderging Canon in de laatste twee decennia van de 20e eeuw een wereldwijde expansie, waarbij 18 fabrieken buiten Japan werden geopend. Een goed pragmatisch bedrijfsgevoel, ongetwijfeld, gezien de stijgende yen in de jaren tachtig, die Japanse bedrijven ertoe aanzette hun productie naar het buitenland te verplaatsen. Op die manier zag Canon zijn omzet met wel 20 procent per jaar stijgen, wat bijdroeg aan de nu bijna vergeten economische boom van Japan.

Het bedrijf, dat meer dan 80 miljoen camera's verkocht, werd de grootste producent van fotokopieerapparaten ter wereld en de op een na grootste producent van printers. Maar Kaku stond erop dat ook het algemeen belang moest worden gediend, door het handelsoverschot van Japan, waarvan hij een verrassend harde criticus was, te compenseren en door banen te scheppen, vooral in zich ontwikkelende Aziatische economieën zoals China.

Als het om het milieu ging, was Kaku vooral bezorgd over de erfenis die aan toekomstige generaties werd nagelaten. Zijn traumatische ervaring in Nagasaki gaf hem zijn gepassioneerde zorg voor ecologische kwesties, die werd opgenomen in de milieupraktijk van Canon, waar zijn kyosei-filosofie het meest tot uiting kwam. In een speciale afdeling werken 300 mensen aan manieren om de schade aan het ecosysteem te minimaliseren, van productie tot afvalverwerking. "Van alle grote problemen waarmee de wereldgemeenschap wordt geconfronteerd," zei hij, "is het grootste misschien dat van de onbalans tussen de generaties: tussen degenen onder ons die nu op aarde leven en degenen die haar in de toekomst zullen bewonen."

De drijvende kracht achter kyosei was een man met een eigen mening. Ryuzaburo Kaku kwam in 1955 bij Canon toen het nog een opkomende camerafabrikant was. Hij kreeg de reputatie een doorn in het oog te zijn van het topmanagement, dat hij bestookte met suggesties en zelden tevreden was met de antwoorden. Hij werd tot president benoemd in 1997, nadat het bedrijf geen dividend kon uitkeren na de olieprijsstijging van 1974. Van 1989 tot zijn pensionering in maart 1999 was hij voorzitter en algemeen directeur.

Kaku's pleidooi voor kyosei werd toegejuicht door de Keidanren (Federatie van Economische Organisaties) die het opnam in haar handvest van goed ondernemingsgedrag. Kyosei, zei hij, zou "een beslissende wending betekenen weg van een Japan dat alleen zichzelf rijk wil maken, naar een focus op de kwaliteit van het leven". In het buitenland was hij stichtend lid van het in Zwitserland gevestigde forum Caux Round Table (CRT) van Amerikaanse, Europese en Japanse bedrijfsleiders. CRT nam kyosei op in zijn Principles for Business, een zeer gewaardeerde verklaring van beste praktijken, gepubliceerd in 1994.

Kaku's oproep tot zakelijke verantwoordelijkheid voor toekomstige generaties leek volkomen toepasselijk, afkomstig van de voorzitter van een bedrijf dat Canon heet. In het Japans is dat de naam voor de boeddhistische Godin van de Barmhartigheid.

Ryuzaburo Kaku, zakenman: geboren Aichi Prefecture 19 mei 1926; president Canon 1977-89, voorzitter en chief executive 1989-99; gehuwd 1957 Meiko Morita (een zoon, een dochter); overleden Tokyo 26 juni 2001.

Dit overlijdensbericht verscheen voor het eerst in The Independent, UK, 10 juli 2001.